Pierwszy burmistrz Iłży

Podczas powstania listopadowego, 10 sierpnia 1831 roku Iłża stała się teatrem działań wojennych. Na skutek ostrzału prowadzonego przez Rosjan, miasto ogarnął pożar, który strawił je doszczętnie.^[1] Spłonęły wówczas księgi miejskie Iłży – co jest bez wątpienia niepowetowaną stratą dla historyków. Przysparza to niemało kłopotów tym, którzy chcieliby spisać nazwiska kolejnych burmistrzów Iłży. Czasem jednak z innych źródeł udaje się zrekonstruować część tej wiedzy. Przeglądając akta metrykalne Iłży natrafiłam na nazwisko Tomasza Grajewskiego, którego w 1797 roku tytułuje się – praeses Ilzae. Czyniłoby go to najdawniejszym znanym burmistrzem, dotąd nieznanym. Co więcej, jest on także protoplastą wszystkich żyjących później iłżeckich Grajewskich.

Tomasz urodził się w 1759 roku w Iłży, jako pierworodny syn mieszczan: Franciszka i Anastazji Grajewskich. Miał osiemnaście lat, gdy poślubił szesnastoletnią pannę z Bodzentyna, Konstancję Dąbrowską. Został ujęty w lustracji klucza iłżeckiego z 1789 roku, gdzie możemy się dowiedzieć, że: Tomasz Grajewski mieszka z żoną i synem poniżej lat 15 (Jackiem, por. niżej) w murowanym domu, jest rolnikiem oraz szynkarzem. Do rodziny zaliczono także dziewkę służebną, a w tym samym budynku Tomasz wynajmował pomieszczenia szewcowi.

Nie wiadomo, kiedy został burmistrzem. Na pewno był nim już w początkach 1797 roku, potem na kilka kadencji ustąpił, znów rządził miastem w 1810 roku. Tomasz trudnił się “propinacją trunków”, czyli, jak powiedzielibyśmy dziś, wyszynkiem. Zajęcie to, mało chwalebne, musiało być jednak dochodowe, albowiem Tomasz posiadał dom w Rynku i chyba jeszcze jeden, bliżej Zamku.

Tomasz i Apolonia odeszli z tego świata nagle, w odstępie kilku miesięcy w 1815 roku. On miał 55 lat, ona 45. Pozostawili kilkoro dzieci, które stały się początkiem rozgałęzionej rodziny Grajewskich z Iłży.

Dzieci Tomasza i Anastazji Grajewskich:

Pierworodny Grajewskich, Jacek, pracował jako ekonom plebański we Wszechświętych^[2], jednak owdowiawszy przedwcześnie w 1811 roku powrócił do rodziców, do Iłży. Ponownie się ożenił, z Marianną Mirowską (pamięci jej ojca poświęcono tablicę w kościele). Wiadomo, że w 1824 roku posiadał nieruchomości na terenie Iłży – obecnie oznaczone jako Rynek 7 (zapewne ówczesny “dom w Rynku nr 8”, odziedziczony przez Jacka po ojcu), Błazińska 8 oraz Błazińska 10. Jacek Grajewski zginął w pożarze Iłży w 1831 roku, mając niespełna czterdzieści lat, pozostawiwszy liczne małoletnie dzieci.

Kolejny z braci, Mikołaj, poszedł w ślady ojca i poślubił dziewczynę z Bodzentyna. Ta umarła w połogu, osierociwszy Tomasza Szczepana Grajewskiego (tego, który w 1865 roku sądzony będzie w Procesie Szesnastu z Iłży). Mikołaj ożenił się ponownie, i całe szczęście, ponieważ jego wnukiem z tego małżeństwa był m.in. generał “Bończa” Załęski.^[3] Trzeci, Ignacy, urodził się jako bliźniak, ale jego brat Walenty zmarł w niemowlęctwie. Ignacy poślubił pannę Joannę Gawlikowską. Doczekali się licznych dzieci, ich córka Marianna wyszła za Jana Huntera i razem z nim ufundowała posadzkę w kościele w Iłży, a prawnuk Ignacego walczył w Powstaniu Warszawskim.

Najstarsza córka Tomasza: Apolonia, była dzieckiem, gdy została sierotą. Bracia jednak wydali ją dobrze za mąż, za szlachcica Wiktora Urbańskiego, z którym doczekała późnej starości. Jej synem był m.in. Wiktor Urbański, zesłany na Syberię przez władze carskie i proboszcz radomski Józef Urbański^[4].

Najmłodszej córce Grajewskich: Ludwice przypadł w udziale ciężki los. Bracia znaleźli jej dobrego męża, kupca, który jakiś czas temu osiadł w Iłży, Bazylego Mierzejewskiego. W 1830 roku urodziła synka Adolfa. Obu straciła w pożarze Iłży w 1831 roku. Ponownie wyszła za mąż, za rzemieślnika z Radomia. Zaledwie rok później zmarła w połogu.

^[1] Więcej o bitwie pod Iłża w 1831 roku można przeczytać tutaj: http://www.ilzahistoria.pl/aktualnosci/bitwa-i-pozar/

^[2] Miejscowość w Świętokrzyskim, pow. opatowski, gm. Sadowie.

^[3] 1919-2009, generał brygady Wojska Polskiego, dowódca oddziałów partyzanckich NSZ i AK. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Za%C5%82%C4%99ski

^[4] Józef Urbański był również prefektem gimnazjum w Radomiu i inicjatorem budowy katedry radomskiej; pod koniec życia wycofał się na probostwo w Przysusze, gdzie zabrał również swoją owdowiałą matkę.

 

 

 

Barbara Pławska