„Czy chruśniak istnieje naprawdę, czy jest autentyczny, kto go pielęgnuje i czy się go zwiedza? Teraz mogę śmiało powiedzieć: tak, „malinowy chruśniak” istnieje. Widzieliśmy go na własne oczy w Iłży. Grupa sympatyków Bolesława Leśmiana z Zamościa przemierzała śladami poety by poczuć jego „ducha”.”
Zapraszamy do przeczytania artykułu zamieszczonego na stronie internetowej zamosconline.pl
Link do artykułu
Ceramika iłżecka
Widać, że koniec garncarstwa się zbliży
I za pewien okres nie będzie garncarza w Iłży
Tymi słowami Stanisław Pastuszkiewicz kończy wiersz pt. Historia garncarstwa w Iłży. Nie ma już garncarzy w Iłży ale są wyroby kiedyś przez nich produkowane metodami rękodzielniczymi. Chcąc uchronić przed zniszczeniem, a przede wszystkim przed zapomnieniem, te ostatnie pamiątki po naszych twórcach ludowych, Iłżeckie Towarzystwo Naukowo Historyczne organizuje zbiórkę garncarstwa użytkowego i ozdobnego.
Zależy nam przede wszystkim na pozyskaniu i stworzeniu kolekcji, która będzie dostępna dla turystów, jak i dla mieszkańców Iłży i okolic, i będzie służyć celom edukacyjnym. Pierwsze eksponaty podarowała rodzina Ładaków z Iłży i Łukasz Babula z Alojzowa.
Garnki, dzbanki, misy i różnego rodzaju figurki można przynosić do Pani Justyny Siek (Informacja Turystyczna, Plac 11 Listopada 2). Będziemy wdzięczni za każdy eksponat. Nawet jeśli przedmioty są zniszczone to znajdą swoje miejsce w gablocie.
Łukasz Babula
Podczas ostatniego spotkania członków i sympatyków Iłżeckiego Towarzystwa Historyczno-Naukowego mieliśmy okazję wysłuchać wykładu, który przedstawił Pan Łukasz Babula. Tematykę stanowiło zapoznanie z występującymi na terenie Iłży i najbliższej okolicy zabytkowymi kapliczkami, figurami i krzyżami przydrożnymi.
Ciekawe było ujęcie chronologiczne omawianych przykładów.
Dziękujemy panu Łukaszowi za bardzo interesujący wykład. Zainteresowani poruszaną tematyką powinni sięgnąć do publikacji jego autorstwa pt. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Gminy Iłża. Album-przewodnik
Garnek lub figurkę glinianą łatwo jest zniszczyć. Ile to już do tej pory przepadło bezpowrotnie ceramiki iłżeckiej? Słowo pisane jest znacznie trwalsze, pod warunkiem, że ilość kopii jest na tyle znaczna, że nie wytraci się w ciągu upływającego czasu i kopie te są powszechnie dostępne. Wspomnienia Pastuszkiewicza powstały ponad pięćdziesiąt lat temu i do tej pory były znane tylko nielicznym. Dziś są nieocenionym źródłem historycznym dla dziejów Iłży i ludowego garncarstwa polskiego.
Pamiętnik zatytułowany jest jako „Garncarstwo w Iłży w pierwszej połowie XX wieku”. Składa się z 38 krótkich rozdziałów i w rzeczy samej opisuje przede wszystkim losy garncarstwa i garncarzy w czasie od początku dwudziestego wieku do czasu II wojny światowej oraz początki Spółdzielni „Chałupnik”. Losy te w dużej mierze skupione są wokół „Spółdzielni Wytwórców Garncarskich w Iłży” powstałej z inicjatywy Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego na początku 1926 roku. Inicjatywa ta niestety nie wyszła na dobre garncarzom i przyczyniła się do wielu kłopotów, kłótni i strat pieniężnych poniesionych przez iłżeckich twórców. W toku opowieści pojawiają się oczywiście sami garncarze (Stefan Ciepielewski, Piotr Księzki, Stanisław Kosiarski i inni) urzędnicy miejscy (burmistrzowie: Barszczyński i Pawelec) oraz inni obywatele jak na przykład Doktór Bijasiewicz. Interesującym wątkiem są relacje z ludnością żydowską oraz dotąd bliżej nieznany zwyczaj i rytuał wypalania „świętnego garnka” (prawdopodobnie nazywanego przez Żydów kaszer top lub hejlike top). Pamiętnik rozpoczynają i kończą dwa długie wiersze („Historia garncarstwa w Iłży” i „Tragedja Iłży” ). Wiersze – dłuższe i krótsze – pojawiają się także w innych rozdziałach. O tym, że mistrz Stanisław był ceramikiem wiedział każdy, ale że był także poetą? Chyba mało osób zdawało sobie sprawę z tego jak bardzo wszechstronnym był artystą. Dodatkową wartość historyczną tekstu wzbogacają odpisy różnych dokumentów.
Wspomnienia Pastuszkiewicza zapisane są swoistym językiem. Jest to język mówiony, nasączony gwarą i zawierający specyficzny rytm składający się z długich wypowiedzi z obecnymi charakterystycznymi łącznikami. Pojawia się też kilka przysłów i powiedzeń oraz trochę „terminologii” garncarskiej.
Stanisław Pastuszkiewicz jest znaną wśród Iłżan postacią i docenionym artystą (także zagranicą). Jaką jednak był osobą? Tego już nikt nie pamięta. Film dokumentalny w reżyserii Andrzeja Wajdy z 1951 roku (jego drugi zrealizowany film) pod tytułem „Ceramika Iłżecka” przybliża nam tę postać ale mistrz pozostaje nadal niemy – choć jego szczery uśmiech, pogodna twarz i oczy wyrażają bardzo wiele. Z pamiętnika napisanego dekadę później wyłania się postać człowieka oddającego się swojej pracy z poświęceniem, znającego dokładnie tajniki rzemiosła i jego odległą historię. Poznajemy wreszcie też Pastuszkiewicza jako osobę dobrze obeznaną z historią własnego miasta, o wysokiej kulturze i wrażliwości, która przez całe życie zmagała się z przeciwnościami losu oraz ludzką nieuczciwością.
Kadr z filmu Wajdy będący ilustracją do tego artykułu może posłużyć jako pewna metafora: oto mistrz przekazuje nam – młodym pokoleniom – książkę, w której zapisał historię swojego życia i historię garncarstwa iłżeckiego, czyli dwie ściśle ze sobą powiązane rzeczy. Powiązane tak bardzo, że dziś na jego nagrobku możemy przeczytać: ARTYSTA-CERAMIK. Tym w istocie był Pastuszkiewicz, ostatni starszy cechu garncarskiego, który wraz z jego śmiercią także przestał istnieć.
Tekst „Garncarstwa w Iłży …” został przepisany i przeszedł korektę. Obecnie trwają prace nad przypisami wyjaśniającymi i uzupełniającymi pamiętnik oraz przygotowywany jest biogram autora. Każdy z mieszkańców Iłży może wziąć udział w tych pracach. Osoby posiadające pamiątki lub informacje dotyczące Stanisława Pastuszkiewicza lub: Wincentego Kitowskiego, rodziny Ciepielewskich (Bronisław, Stanisław, Konstanty i inni), Piotra Księzkiego, Adama Kubisza, Władysława Gruszczyńskiego, Franciszka Godzisza, rodziny Kosiarskich i innych garncarzy proszone są o kontakt z autorem artykułu.
Łukasz Babula
Artykuł opublikowany na stronie internetowej ilza.com.pl
będą mogli Państwo zapoznać się z informacjami związanymi z naszymi działaniami i historią Iłży.
