Zamek niewątpliwie jest największą atrakcją turystyczną Iłży. Przyciąga okolicznych mieszkańców jak i gości z odległych rejonów Polski.
Paul ze swoim motorem KTM 690
Wśród odwiedzających możemy także odnaleźć przybyszów z różnych zakątków świata. Do takich gości należy Australijczyk Paul Koczak, który podróżował po Europie środkowo-wschodniej. Objazd rozpoczął od Austrii, następnie przez Węgry, Rumunię i Ukrainę dotarł do Polski. W dalszej drodze miał odwiedzić Niemcy i powtórnie dotrzeć do Austrii skąd drogą lotniczą powróci do Australii.
Innymi rozpoznanymi obcokrajowcami byli dwaj Portugalczycy, motocykliści. Z wycieczki do Iłży nakręcili film, który zamieścili na Youtube. Fragment nagrywany w Iłży rozpoczyna się od 7’15”.
W dniu 1 sierpnia 2016 r. o godzinie 17 przedstawiciele ITHN (Witold Sępioł, Rafał Ziętek, Aleksandra Grzegorczyk, Paweł Nowakowski) oraz grupa iłżeckich harcerzy (drużynowy – Kacper Lis, Monika Kędrzyńska, Anna Derlatka, Natalia Lis, Wiktor Madejski), z gościem z Sieradza Andrzejem Glińskim, uczcili godzinę „W”, rozpościerając w poprzek ulicy płk. Muzyki biało-czerwoną flagę ze znakiem Polski Walczącej. Podczas trwania sygnału syreny zablokowano ruch uliczny, a następnie wzniesiono trzykrotnie okrzyk – „Chwała bohaterom!”
Z okazji 72 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego harcerze przygotowali także happening, z udziałem dwóch inscenizatorów.
Dzisiejsza rocznica jest okazją do przypomnienia postaci płk. Antoniego Żurowskigo, iłżanina, dowódcy Powstania Warszawskiego na Pradze. Po wkroczeniu Sowietów został aresztowany przez NKWD i następnie odbity przez żołnierzy podziemia antykomunistycznego. Ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem do 1958 r. Wojenne wspomnienia zawarł w książce pt. „W walce z dwoma wrogami”. Ze względu na jeden ze swych pseudonimów – „Papież”, żartobliwie uznany był przez swych podkomendnych za pierwszego papieża Polaka.
Należy również wspomnieć o mało znanym fakcie wykonywania przez dziewczęta z iłżeckiej konspiracji opasek biało-czerwonych dla powstańców warszawskich.
W książce Iłża miastokościelne znajduje się rozdział poświęcony analizie ryciny Eryka Dahlbergha, przedstawiającej miasto i zamek. Na str. 99 zamieściłem zdanie: Narys bryły budowli (zamku górnego) jest prostokątny i regularny, co oczywiście nie odpowiada rzeczywistości.; i na następnej stronie, inne zdanie dotyczące tego samego fragmentu obiektu: Natomiast prostokątny narys zamku wysokiego oraz kształt wschodniego krańca wzgórza zamkowego odbiegają wyraźnie od rzeczywistości. Powyższe stwierdzenia w świetle ubiegłorocznych odkryć archeologicznych stały się nieaktualne.
W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, naukowcy z Politechniki Wrocławskiej wykonali plan zamku górnego, na którym przebieg zachodniego muru obwodowego przedstawiany został formie owalnej. Uznałem go za pewnik, choć odmiennie przedstawiały tę część zamku dwa rysunki, wykonane w okresie jego funkcjonowania – rycina Dahlbergha i szkic prof. Czesława Thullie. Na obu grafikach można zauważyć kątową zmianę kierunku przebiegu muru w fasadzie zachodniej. Należy przypomnieć, że ogólna ocena wiarygodności rysunku Dahlbergha (dotycząca zamku) wypadła bardzo korzystnie. Wysunąłem tylko jedno, istotne zastrzeżenie dotyczące właśnie kątowego narysu zamku górnego. Opierając się na planie uznałem, że taka forma przebiegu murów jest niemożliwa. Badania archeologiczne przeprowadzone w 2015 r. dowiodły, że wniosek, który wysnułem był jednak błędny.
Podczas prac odkopano lico zewnętrze zachodniego muru obwodowego. Dużą niespodzianką było odkrycie w jego przebiegu narożnika południowo-zachodniego o charakterze rozwartym. Fakt ten usunął zastrzeżenie, które wcześniej podniosłem i upewnił mnie w przekonaniu, że przekaz Dalbergha jest godzien pełnego zaufania i może być podstawą do wyjaśnienia innych problemów (bastionu bramnego i muru łączącego zamek z miastem).
Na poniższych ilustracjach przedstawione zostały różne ujęcia narożnika południowo-zachodniego. Na każdej z rycin zastosowane jednakowe wyróżniki: czerwona strzałka wskazuje narożnik, linia niebieska oznacza fasadę zachodnią; linia zielona, fasadę południowo-zachodnią. Na dwóch grafikach użyto również linii żółtej, która wskazuje na zaokrąglenie muru.
W dniach 21 i 25 lipca 2016 r. Iłżę odwiedziły grupy uczestników Światowych Dni Młodzieży przebywających w diecezji radomskiej. Gośćmi byli Włosi, Palestyńczycy, Białorusini, Ukraińcy, Kongijczycy i wolontariusze z Polski opiekujący się pielgrzymami.
Najważniejszym punktem odwiedzin była baszta zamku biskupiego. Niezwykłą atrakcją były również słynne iłżeckie lody. Najbardziej docenione przez grupę kongijską.
Mamy nadzieję, że wrażenia związane z Iłżą na długo pozostaną w pamięci młodych pielgrzymów.
Garnek lub figurkę glinianą łatwo jest zniszczyć. Ile to już do tej pory przepadło bezpowrotnie ceramiki iłżeckiej? Słowo pisane jest znacznie trwalsze, pod warunkiem, że ilość kopii jest na tyle znaczna, że nie wytraci się w ciągu upływającego czasu i kopie te są powszechnie dostępne. Wspomnienia Pastuszkiewicza powstały ponad pięćdziesiąt lat temu i do tej pory były znane tylko nielicznym. Dziś są nieocenionym źródłem historycznym dla dziejów Iłży i ludowego garncarstwa polskiego.
Pamiętnik zatytułowany jest jako „Garncarstwo w Iłży w pierwszej połowie XX wieku”. Składa się z 38 krótkich rozdziałów i w rzeczy samej opisuje przede wszystkim losy garncarstwa i garncarzy w czasie od początku dwudziestego wieku do czasu II wojny światowej oraz początki Spółdzielni „Chałupnik”. Losy te w dużej mierze skupione są wokół „Spółdzielni Wytwórców Garncarskich w Iłży” powstałej z inicjatywy Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego na początku 1926 roku. Inicjatywa ta niestety nie wyszła na dobre garncarzom i przyczyniła się do wielu kłopotów, kłótni i strat pieniężnych poniesionych przez iłżeckich twórców. W toku opowieści pojawiają się oczywiście sami garncarze (Stefan Ciepielewski, Piotr Księzki, Stanisław Kosiarski i inni) urzędnicy miejscy (burmistrzowie: Barszczyński i Pawelec) oraz inni obywatele jak na przykład Doktór Bijasiewicz. Interesującym wątkiem są relacje z ludnością żydowską oraz dotąd bliżej nieznany zwyczaj i rytuał wypalania „świętnego garnka” (prawdopodobnie nazywanego przez Żydów kaszer top lub hejlike top). Pamiętnik rozpoczynają i kończą dwa długie wiersze („Historia garncarstwa w Iłży” i „Tragedja Iłży” ). Wiersze – dłuższe i krótsze – pojawiają się także w innych rozdziałach. O tym, że mistrz Stanisław był ceramikiem wiedział każdy, ale że był także poetą? Chyba mało osób zdawało sobie sprawę z tego jak bardzo wszechstronnym był artystą. Dodatkową wartość historyczną tekstu wzbogacają odpisy różnych dokumentów.
Wspomnienia Pastuszkiewicza zapisane są swoistym językiem. Jest to język mówiony, nasączony gwarą i zawierający specyficzny rytm składający się z długich wypowiedzi z obecnymi charakterystycznymi łącznikami. Pojawia się też kilka przysłów i powiedzeń oraz trochę „terminologii” garncarskiej.
Stanisław Pastuszkiewicz jest znaną wśród Iłżan postacią i docenionym artystą (także zagranicą). Jaką jednak był osobą? Tego już nikt nie pamięta. Film dokumentalny w reżyserii Andrzeja Wajdy z 1951 roku (jego drugi zrealizowany film) pod tytułem „Ceramika Iłżecka” przybliża nam tę postać ale mistrz pozostaje nadal niemy – choć jego szczery uśmiech, pogodna twarz i oczy wyrażają bardzo wiele. Z pamiętnika napisanego dekadę później wyłania się postać człowieka oddającego się swojej pracy z poświęceniem, znającego dokładnie tajniki rzemiosła i jego odległą historię. Poznajemy wreszcie też Pastuszkiewicza jako osobę dobrze obeznaną z historią własnego miasta, o wysokiej kulturze i wrażliwości, która przez całe życie zmagała się z przeciwnościami losu oraz ludzką nieuczciwością. Kadr z filmu Wajdy będący ilustracją do tego artykułu może posłużyć jako pewna metafora: oto mistrz przekazuje nam – młodym pokoleniom – książkę, w której zapisał historię swojego życia i historię garncarstwa iłżeckiego, czyli dwie ściśle ze sobą powiązane rzeczy. Powiązane tak bardzo, że dziś na jego nagrobku możemy przeczytać: ARTYSTA-CERAMIK. Tym w istocie był Pastuszkiewicz, ostatni starszy cechu garncarskiego, który wraz z jego śmiercią także przestał istnieć.
Tekst „Garncarstwa w Iłży …” został przepisany i przeszedł korektę. Obecnie trwają prace nad przypisami wyjaśniającymi i uzupełniającymi pamiętnik oraz przygotowywany jest biogram autora. Każdy z mieszkańców Iłży może wziąć udział w tych pracach. Osoby posiadające pamiątki lub informacje dotyczące Stanisława Pastuszkiewicza lub: Wincentego Kitowskiego, rodziny Ciepielewskich (Bronisław, Stanisław, Konstanty i inni), Piotra Księzkiego, Adama Kubisza, Władysława Gruszczyńskiego, Franciszka Godzisza, rodziny Kosiarskich i innych garncarzy proszone są o kontakt z autorem artykułu.
Łukasz Babula
Artykuł opublikowany na stronie internetowej ilza.com.pl
